GELECEK TAHAYYÜLLERİ

MİMARİ TASARIM I
Rast Minus Tasarım Kolektifi - Alp Emre Çelik, İldem Dinar, Selin Tutku Aslan, 2022.

İçinde bulunduğumuz anın tanıkları ve deneyimleyicisi olarak yaşadığımız mekânlardan yeni hafızalar ve hatıralar üretiriz. Kamusal ve özel, kapalı ve açık, geçirgen ve katı duvarların oluşturduğu mekanlarda hissettiğimiz duygular, o mekâna aittir ve kalıcıdır. Mekânla bütünleşen duygu durumlarımız ve bilinçli/bilinçsiz topladığımız veriler hafızamızda o “yer”i yeniden oluşturur. Hatırlanan ve yeniden oluşturulan mekânlar, onunla beraber kaydedilen hatıraları da beraberinde getirir. Bu hatırlama ve yeniden oluşturma işlemi de hafıza mekânlarını oluşturur.

Şehrin meydanlarından, parklarına kadar, kamusalın ve insanın kesiştiği mekânlarda hafıza mekânları her gün yeniden oluşturulur. Şehrin duygularla bütünleşen mekanlarında oluşan hafızanın ortadan kalkması, aynı zamanda bu duyguya tanık olan toplumun da hafızasının zayıflamasına neden olur. Sürekli bir değişim döngüsündeki insanın mekanlarla bütünleşmesini sağlayan duygu bağları ortadan kalktıkça yeni hatıralar üretme potansiyelleri yok olmaktadır.

Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası, yeniden kullanılmaya, oluşturulmaya, iyileştirilmeye müsait bir hafıza mekânı olarak İzmir, Bergama’da varlığını sürdürmektedir. Geçmişle günümüz arasında mekânsal bir ara kesit oluşturan fabrika, içerisinde bir zamanlar çalışan insanların biriktirdiği hatıraları barındırmaktadır. Fabrika, emek-mekân ilişkisinin, mekân ile hafıza arasındaki girift ara kesitin ve şehrin bir zamanlarının sosyal yaşantısının en somut örneği olarak var olmaktadır. Işığı doğrudan içeriye alan kesikli çatı düzeni, geniş açıklıklı iç mekânları ve strüktürün vurgulandığı fabrika yapısı, içerisinde var olan ortak belleği görünür kılmaktadır.

Alp Emre Çelik, İldem Dinar ve Selin Tutku Aslan’ın bir gelecek tahayyülü olarak fabrika modeli, fabrikanın süregelen belleğini, yeni hafıza mekânları yaratarak; geçmiş ve şimdinin olası kesişimlerini görünür kılmak üzerine kuruluyor.

Endüstri mekânlarıyla beraber var olan mekanik ve ağır aksamlar, duyumsanan sesler, dokular ve kokular, ortak paylaşım alanlarından oluşan hatıraları dikkate alan mimarlar, geçmiş günlük hayat katmanını yeniden ele alarak, fabrikanın değişim süreci içerisinde birbiri üzerine eklenen zaman-mekân katmanlarının oluşturduğu palimpsest kavramı ve endüstri mirasının bir parçası olan fabrika yapısının zıttı bir mekân tahayyülünün nasıl var olabileceği (endüstriyel alanın negatifliği) üzerine yoğunlaşıyorlar. Tasarımda, stabil ve keskin hatlara sahip olan fabrikayı bir kabuk gibi düşünerek onu amorf, organik, yer yer geçirgen, yarı geçirgen ve yansıtıcı yüzeylerle, eklemlenerek ve tamamlanarak yeniden ele alıyorlar. Bergama halkı için bu alanda istihdam kaynağı yaratmayı, fabrika ve çevresini kentin kamusal rotasına da dahil ederek, hafızanın yeni katmanını oluşturmayı, iyileştirmeyi hedefliyorlar.

Tasarımda, fabrikanın sistematik, otoriter, baskıcı yapısına ve bir zamanların mekân kurucusu olarak onun için çalışan insanların imge dünyasındaki fabrikaya “oyun” kavramıyla yaklaşılıyor. Buradaki oyun kavramı, fabrikayı bir kenara bırakarak yok saymak yerine var olan yapıyı farklı perspektiflerden görünür kılmayı hedefliyor. Bir gelecek tahayyülü olarak fabrika modelinde oyun, bir özgürleşme aracı ve baskıcı mekâna aykırı/alternatif bir mekân olarak tarif ediliyor.

Tasarlanan modelde, fabrika lojmanlarında kalan memur çocuklarının çitlerden atlayarak kaçma hikayelerinden ve işçilerin mesai aralarında kendine ait olanı üretmek için sebze ve meyve fidanları dikmelerinden yola çıkılarak, hafıza mekanları oyun kavramıyla görünür kılınmaya çalışılıyor.

Tasarımda, yarı geçirgen ve organik eğrisel malzemelerin içerisindeki alanda ilerlerken bir sonraki görüntünün ne olacağı ile ilgili merak duygusu uyandırmayı ve sergi mekanını kamusal alandan ayıran geçirgen bir kumaş kullanarak rüzgarın etkisiyle kamusalın sınırlarını da genişletmeyi amaçlayan oyunsu alanlarla fabrika yeniden ele alınıyor.