MEKANIN HAFIZASI
KENTİN ORTAK HAFIZASI:
KÜLTÜR MİRASI OLARAK FABRİKA
2019 Yerel Seçimleri ile on yıl aradan sonra el değiştiren Bergama Belediyesi yönetimi, seçimlerden hemen sonra fabrika alanının önemli bir kısmının gözden çıkarıldığını gösteren girişimlerde bulundu. İki dönem üst üste başkanlık görevini üstlenen CHP’li Mehmet Gönenç’in yeniden adaylığını koymadığı seçimleri Cumhur İttifakı’nın adayı AKP’li Hakan Koştu kazanmıştı. Koştu yönetimindeki belediye, Bergama Tekstil Fabrikası’nı tehdit eden kararlara imza atınca, fabrikanın geleceği için endişe duyulan yeni bir dönem başlamış oldu.
Seçimlerden hemen önce Bergama Belediye Başkanı Mehmet Gönenç tarafından İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıkları Koruma Kurulu’na yapılan “Bergama İlçesi, Atatürk Mahallesi’nde, mülkiyeti Bergama Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayi Türk A.Ş. ne ait tapunun 935 ada, 1 parselinde kayıtlı Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası Yerleşkesi’nin taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmesi” talebi işleme konulmuş ancak sonuçlanmamıştı.
Bu dönemde Bergama Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayii T.A.Ş.’nin onlarca gerçek ve tüzel kişiler dışındaki hisse sahipleri arasında Bergama Belediyesi, S.S. Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifler Birliği, Bayek Tedavi Sağlık Hizmetleri ve İşletmeciliği A.Ş., S.S. 135 Nolu Bergama Pamuk ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifi, Alkan Tarım, Bergama Kültür ve Sanat Vakfı ile Mustafa Avcı Vrs. yer almaktaydı.
Bergama Belediyesi’nin yeni başkanı Hakan Koştu, pandemi yasaklarının olduğu dönemde İçişleri Bakanlığı’nın genelgesine rağmen Bergama Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayii T.A.Ş.’nin 2019 yılı Olağan Genel Kurul Toplantısı için çağrı yaptı. Toplantı, şirket hissedarlarına gönderilen çağrı metninde belirtilen Belediye Meclis Salonu’nda yapılması kararına da uyulmayarak 10 Nisan 2020 tarihinde Bergama Belediyesi Başkanlık Makamı’nda yapıldı. Toplantıya katılmak isteyip de korona virüs önlemleri kapsamında ve yaş sınırı nedeniyle katılamayan bazı hissedarlar, toplantının ertelenmeyip aceleye getirilmesine tepki gösterdi.
Toplantıya AKP’li Bergama Belediye Başkanı Hakan Koştu’nun yanı sıra Bergama Kültür Sanat Vakfı (BERKSAV)’nı temsilen Mustafa Karakaya katılmıştı. İki kişinin katılımıyla gerçekleştirilen toplantıda şirkete ait arazinin (935 ada, 1 parsel) İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tescil işlemleri başlatılmış olmasına rağmen Bergama Belediyesi’ne “dilediği şekilde işlem tesis etme (…) geniş anlamda tasarruf yetkisiyle” devredilmesine karar verildi. Böylece 171.928 metrekarelik taşınmaz, yapılan ifraz sonucunda iki ayrı parsele bölünmüş oldu. Bergama Kültür Sanat Vakfı (BERKSAV) temsilcisi bu devir kararına şerh koydurdu. Ardından konu fabrika hissedarlarından olan BERKSAV tarafından yargıya taşınarak tedbir kararı aldırıldı. (BERKSAV’ın sahip olduğu hisse, hem fabrikanın, hem de BERKSAV’ın kurucularından Hasan Ergül’e ait olan ve vasiyet üzerine BERKSAV’a devredilen hissedir.)
İfraz kararı, İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 27 Haziran 2019 tarih ve 11463 sayılı kararına rağmen alınmıştı. Kararda “Bergama İlçesi, Atatürk Mahallesinde, mülkiyeti Bergama Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayi T.A.Ş. ne ait tapunun 935 ada, 1 parselinde kayıtlı Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası Yerleşkesinin taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmesi talebinin değerlendirildiği 15.05.2019 tarih ve 11217 sayılı kararımız gereği Kurulumuz üyelerince yerinde yapılan inceleme sonucunda; taşınmazda yer alan endüstri mirası olan yapıların 2863 sayılı yasanın 6. Maddesinde sayılan yapılardan olduğu görülmüş olup anılan yasanın 7. Maddesi kapsamında gerekli işlemlerin Kurul Müdürlüğünce yapılarak hazırlanacak bilgi ve belgelerin değerlendirilmek üzere Kurulumuza iletilmesine, taşınmazda tescil süreci tamamlanana kadar Kurulumuz izni olmadan herhangi bir inşai ve fiziki müdahalede bulunulmamasına ve taşınmazda ilgili belediyesince gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasına, karar verildi.” deniliyordu.Tüm itirazlara rağmen iki parsele bölünen fabrika arazisinin bir parseli, belediyenin borçlarına karşılık olarak SGK’ya devredilmek istendi. AKP ve Milliyetçi Hareket Partisi (MHP)’nin meclis üyelerinin oylarıyla alınan devir kararına karşı yürütmeyi durdurma davaları açıldı. Aynı zamanda Bergama CHP ve İYİ Parti ilçe teşkilatları karar ile ilgili olarak Belediye Başkanı Koştu ve Cumhur İttifakı meclis üyeleri hakkında ‘görevi kötüye kullanma’ gerekçesiyle suç duyurusunda bulundu.
Fotoğraf: Yücel Tunca, 2019 - Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi arşivi.
Panorama: Yücel Tunca, 2019 - Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi
‘2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 65. vd Maddelerine Muhalefet’ gerekçesiyle Bergama Cumhuriyet Başsavcılığı’na verilen dilekçelerde, “İlgili karar Bergama Belediyesi Başkanlığı’nca bilinmesine ve belediyenin parseli koruma yükümlülüğü olmasına karşın, İzmir İli Bergama İlçesi Atatürk Mah. 935 ada 1 parselde 25/06/2020 tarihinde ifraz işlemi yapılmış ve parsel 935/2 ve 935/3 olarak iki ayrı parsele ayrılmış, ardından 06/08/2020 tarihli Belediyesi Meclisi Toplantısı’nda, Belediye tarafından İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ndan izin alınmaksızın tescilli parselin bir başka kamu kurumuna devrine koruma kararı da ihlal edilmek suretiyle oy çokluğu ile karar verilmiştir. Hakkında koruma kararı bulunan ve bu konudaki sorumluluğu belediyeye bırakılan parselin bu şekilde kuruldan izin alınmaksızın devrini gündeme alan ve gündem maddesinin kabulü yönünde oy kullanan ve devrine karar verilmesine sebebiyet veren Belediye Başkanı Hakan Koştu ile kabul oyu kullanan Belediye Meclis Üyeleri; Aşkın Uyar, Memduh Çoban, Orçun Ersezgin, Mahmut Sağlık, Bilir Altay, Yusuf Burcu, Serkan Bölükoğlu, Mehmet Sarıkaya, Mehmet Balcı, İbrahim Yerlikaya, Taner Tekin, Cüneyt umutlu, Abidin Kumova, Halil Pehlivan, Sercan Akman, Mesut Cihan Öztürk taraflarınca ‘2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 65. vd Maddelerine Muhalefet Suçu, Görevi Kötüye Kullanma ve Görevi İhmal Suçlarını’ oluşturduğundan sayın savcılığınıza müracaatta bulunma zorunluluğumuz doğmuştur. Yukarıda açıkladığımız nedenlerle ve Sayın Cumhuriyet Başsavcılığı’nızca yapılacak soruşturma neticesinde re’sen tespit edilecek diğer nedenlerle; şüphelilerin cezalandırılması için gereğinin yapılması saygıyla arz ve talep olunur” ifadelerine yer verildi.
Aynı günlerde, 24 Temmuz 2020 tarihinde, Pamuk İpliği ve Dokuma Sanayi T.A.Ş’ye ait tapunun 935 ada 1 parselinde kayıtlı Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası’nda yer alan ana fabrika binası, idari bina, sosyal tesis (3 yapı), 6 adet lojman ve 8 adet atölye yapısı, İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından ‘Endüstri Mirası’ olarak sayılan yapılardan olması sebebiyle, 2863 sayılı yasa kapsamında 13104 sayılı karar ile taşınmaz kültür varlığı olarak tescillendi.
Bu tescil kararı Bergama Belediyesi’nin itirazı üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından 2 Aralık 2020’de kısmen bozuldu. 8 adet atölye binasının tescili iptal edilirken, ana fabrika binası, idari bina, sosyal tesis (3 yapı), 6 adet lojman binasının tescilinin devamına karar verildi.
Koruma kurulu 29 Aralık 2020’de de, ifraz işlemine ilişkin itirazların yargıya taşınmış olmasını gerekçe göstererek, İzmir 4. İdare Mahkemesi’nin kararını bekleme yönünde bir karara imza attı. İzmir 5. İdare Mahkemesi, 2021 yılının mart ayında “fabrika arazisinin emanet olduğu, buranın koruma ve kollama görevinin belediyede olduğu, bu yerde parsel bütünlüğünü bozacak şekilde değişikliğe gidip bölme yapılamayacağı ve de devredilemeyeceği” yönündeki gerekçeli kararıyla belediye tarafından yapılan işlemleri iptal etti. Mahkemenin “itiraz yolu açık olmak üzere” aldığı iptal kararını istinafa taşıyan AKP’li belediye yönetiminin talebi 2022 Şubat’ında, İzmir Bölge İdare Mahkemesi tarafından reddedildi ve böylece ifraz işleminin iptali kesinleşmiş oldu.
İzmir 3. İdare Mahkemesi de, 2021 yılının eylül ayında, Kültür Varlıkları Koruma Yüksek Kurulu’nun, İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun tescil kararında belirlenen Koruma Alanı’nın yeniden belirlenmesi, 8 adet atölye yapısının Koruma Alanı’ndan çıkartılması yönündeki kararına karşı açılan davada davalı Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın itirazlarını haksız buldu. Mahkemenin hazırlattığı bilirkişi raporunda özetle şöyle deniliyordu:
“ (…) Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası Yerleşkesi, Bergama’da yapıldığı dönemin Sümerbank dokuma üretimini yansıtan somut bir örnek olması açısından temsiliyet değeri / belge değeri; özgün karakterini özellikle üretim mekânlarına has total mekân özellikleri, cephe özellikleri ve özgün çatı strüktürleri ile koruyabilmiş olması açısından da özgünlük değeri taşımaktadır. Yine konumu, çoğu aileye ekmek kapısı olması itibariyle halk üzerinde bıraktığı izleri, kısaca Bergama’nın kentsel belleğinde bilinen yeri dolayısıyla anı değeri taşıdığı söylenebilir. Dolayısıyla dava konusu olan ve yerleşkenin bir parçası durumundaki 8 adet atölye binasının korunması da yerleşkenin bütünsel korunması bağlamında önemlidir. Yerleşkenin özgün karakterinin sürdürülebilirliği ve miras değeri açısından mutlaka korun -
korunmalıdır. Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası Yerleşkesi, tüm bu değerler ile Bergama’nın Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Mirası ve Endüstri Mirası örneklerinden biridir. Sonradan tescil kararı iptal edilen 8 adet atölye binası, gerek ölçek ve gerekse taşıdığı değerler bakımından yakın çevresindeki kültürel miras statüsündeki diğer yapılarla birlikte önce yerleşkeye ve ardından UNESCO’nun kültürel miras listesinde yer alan Bergama’ya ait özgün dokunun mutlaka korunması gereken önemli bileşenlerdendir.”
İzmir 3. İdare Mahkemesi, bilirkişi raporundaki tespit ve değerlendirmeleri, dava dosyasındaki diğer bilgi ve belgelerle birlikte değerlendirerek, dava konusu olan Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası Yerleşkesi’nde bulunan 8 adet atölye yapısının mimari, mahalli, tarihi değerler kapsamı içinde özellik arz ettiği, korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olduğu, sonucuna vardı.
Fabrikanın geleceğini düşünmek ve toplum yararına planlamak için ihtiyaç duyulan zaman böylelikle kazanılmış oldu.
